ارتودنسی (Orthodontics) یکی از شاخه‌‌ها و تخصص های دندانپزشکی (dentistry) است. دندانپزشکان در این تخصص، به درمان عدم هماهنگی و عدم جفت شدن دندان ها می‌پردازند، که اصطلاحاً­ به آن مال اکلوژن (malocclusion) نیز گفته می‌شود.

متخصص ارتودنسی دندان در هماهنگ کردن ناهماهنگی‌های دندان ها تخصص دارد. از آنجایی که اغلب روش های درمان ارتودنسی ظاهر و شکل صورت افراد را بهبود می‌بخشند، می‌توان گفت که پروسه‌های درمانی انجام شده در این تخصص، جنبه زیبایی نیز دارند. اما درمان‌های ارتودنسی اغلب با هدف بهبود عملکرد دهان و دندان انجام می‌شود.

در این نوشته، به بیان ساده شرح می دهیم که ارتودنسی چیست. همچنین انواع روش های ارتودنسی و ابزارهای ارتودنسی دندان را معرفی خواهیم کرد. به چند سوال رایج درباره اینکه ارتودنسی برای چه کسانی باید انجام شود و چگونگی روند درمان ارتودنسی نیز پاسخ خواهیم داد.

تمرکز تخصص ارتودنسی

دندانپزشکان متخصص ارتودنسی، برطرف کردن طیف وسیعی از مشکلات بیماران و مراجعه کنندگان ممکن است از درمان های ارتودنسی استفاده کنند. شایع ترین موارد عبارتند از:

• از بین بردن فاصله بین دندان ها
• تراز کردن قسمت فوقانی و تیپ دندان ها
• صاف کردن دندان‌های کج
• بهبود گفتار یا توانایی جویدن
• بهبود سلامت طولانی‌مدت لثه ها و دندان ها
• جلوگیری از ساییدگی بیش از حد و طولانی مدت یا آسیب‌دیدگی دندان‌ها
• درمان مشکلات مربوط به بایت دندان ها

روش های درمانی به کار گرفته شده توسط متخصص ارتودنسی می‌تواند ظاهر دندان‌ها را بهبود ببخشد و سلامتی آن‌ها را تضمین کند. متخصص ارتودنسی برای دستیابی به اهداف مد نظرش، از ابزار مخصوص و ویژه‌ای استفاده می‌کند که در قسمت های بعد با آن ها آشنا می شوید.

ارتودنسی چیست؟

ارتودنسی دندان به انگلیسی (Orthodontics) یکی از تخصص های دندانپزشکی است که متخصصان آن به تشخیص، پیشگیری و درمان ناهنجاری‌ها، نامنظمی ها و ناهماهنگی های دندان ها و فک ها می‌پردازند.

ارتودنسی یکی از قدیمی‌ترین شاخه های دندانپزشکی است و شواهد زیادی از تلاش بشر برای منظم کردن دندان ها با روش های مختلف از سالیان بسیار دور در دسترس است.

انواع ارتودنسی دندان

همانطور که گفته شد از این روش درمانی برای اصلاح مشکلات متعددی مانند عدم تراز دندان ها استفاده میشود، که در میان افراد مختلف بسیار پرطرفدار شده است.

ارتودنسی میتواند لبخندی زیبا به چهره هر انسانی ببخشید و با رفع نواقص، به اصلاح طرح لبخند کمک میکند.

به طور کلی درمان ارتودنسی بر اساس نوع ابزار و تجهیزات بکار رفته به 2 دسته زیر تقسیم میشود:

1- ارتودنسی ثابت

برای یک مدت طولانی از تجهیزات خاصی برای تراز کردن دندان ها استفاده میشود. در تمام طول مدت درمان این ابزار باید در دهان قرار داشته باشند و به هیچ عنوان خارج نشوند (مگر تحت نظر و توسط دندانپزشک).

انواع ارتودنسی ثابت

ارتودنسی با بریس (براکت و سیم) که یک شیوه مرسوم و قدیمی، اما همچنان پرکاربرد از انواع ارتودنسی است.

• ارتودنسی با بریس فلزی (ارتودنسی ثابت رایج)
• ارتودنسی با بریس های سرامیکی (ارتودنسی سرامیکی)
• ارتودنسی با بریس لینگوال درونی (ارتودنسی لینگوال)
• ارتودنسی با براکت قابل باز و بسته شدن (ارتودنسی دیمون)
• زد اسپرینگ ثابت

2- ارتودنسی متحرک

در این شیوه درمانی، از ابزار ارتودنسی استفاده میشود که لزومی ندارد برای یک مدت طولانی و تا پایان درمان آن ها را در دهان قرار داد. این ابزار معمولا در طول شبانه روز نزدیک 22 ساعت باید در دهان قرار بگیرند.

ویژگی دستگاه‌های ارتودنسی متحرک

• هرچند که به اندازه بریس ها مقاوم نیستند و نمیتوانند به آن اندازه تاثیر گذار باشند، اما انواع متحرک دستگاه های متحرک ارتودنسی میتوانند به آرامی یک یا تعدادی دندان را حرکت داده و تراز کنند.
• معمولا عوارضی ندارند و یا حداقل عوارض را دارند.
• میتوان به تنهایی یا به همراه با بریس از آن ها بهره برد.
• اگر به صورت صحیح از آن ها مراقبت نشود احتمال عفونت لثه وجود دارد.

انواع ارتودنسی متحرک

4 نوع ابزار ارتودنسی متحرک وجود دارد که در دسته ی ارتودنسی متحرک قرار می گیرد:

• ارتودنسی متحرک زد اسپرینگ: برای جلو کشیدن دندان هایی که به عقب رفته اند.
• بریس های هاولی: برای به عقب کشیدن دندان های فک بالایی که بیش از حد جلو باشند.
• اینویزیلاین: همان پلاک ها یا بریس های ارتودنسی نامرئی هستند.
• ریتینر: نگهدارنده ارتودنسی که پس از پایان درمان ارتودنسی برای تثبیت موقعیت جدید دندان ها استفاده می شود.

ابزار‌های‌ ارتودنسی

متخصصان ارتودنسی به طور معمول از ابزار مختلفی استفاده می‌کنند. به طور کلی ابزارها و وسایل ارتودنسي را می‌توان در دو دسته ثابت و متحرک دسته‌بندی کرد، که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.

1- ابزارهای ثابت ارتودنسی (Fixed appliances)

این ابزار متداول‌ترین دستگاه‌ها و ابزار مورد استفاده در تخصص ارتودنسی هستند. زمانی که دقت انجام پروسه و لزوم در نظر گرفتن جزئیات در دستور کار قرار بگیرد، متخصصان ارتودنسی از ابزار های ثابت برای برطرف کردن مشکلات عدم هماهنگی دندان مراجعان خود استفاده می‌کنند.

نمونه هایی از لوازم و ابزار ارتودنسی ثابت عبارتند از:

بریس (Braces)

این ابزار ثابت شامل موارد زیر می باشد

• بند (bands)
• براکت (brackets)
• سیم (wires)

بندها حلقه‌هایی هستند که معمولا به دور دندان‌ها ثابت می‌شوند و در نقش لنگر بریس ها عمل می‌کنند. این ابزار توسط مواد مخصوصی به دندان متصل می‌شوند. برخلاف بند ها که به دندان‌های عقبی متصل می‌شوند، از براکت ها معمولا در بخش جلویی دندان‌ها استفاده می‌شود. سیم‌ها نیز به شکل قوس از داخل براکت ها عبور کرده و به باندها فیکس یا متصل می‌شوند. با محکم شدن سیم، دندان‌ها تحت فشار قرار می‌گیرند و با گذشت زمان دندان‌ها به هماهنگی کامل و موقعیت مد نظر ارتودنتیست می‌رسند.

اشخاصی که از این ابزارها برای تراز کردن دندان‌های خود استفاده می‌کنند، باید به صورت منظم و ماهانه برای چک کردن و یا سفت کردن بریس ها به متخصص ارتودنسی مراجعه کنند. طول مدت درمان ارتودنسی با توجه به فاکتورهای مختلف، متفاوت خواهد بود و می‌تواند از چند ماه تا چند سال باشد.

فضا نگهدارنده ثابت (Fixed-space maintainers)

همانطور که می‌دانید کودکان تا سن خاصی دارای دندان های شیری هستند. زمانی که دندان شیری می‌افتد، این احتمال وجود دارد که دندان‌های مجاور، به سمت فضای خالی حرکت کرده و فضا را برای دندان اصلی که قرار است جای خالی را پر کند تنگ می‌کنند. متخصص ارتودنسی از فضا نگهدارنده ثابت برای حفظ فضای خالی استفاده می‌کند، تا زمانی که دندان اصلی رشد کند و کج نشود.

فضانگهدارنده با قابلیت جابجایی (Removable space maintainers)

این ابزارها گزینه‌ای مناسب برای جایگزینی فضا نگهدارنده ثابت هستند.

ابزار ثابت ویژه (Special fixed appliances)

این ابزار می‌توانند به کنترل فشار وارد شده از سوی زبان یا مکیدن انگشتان کمک کنند. این ابزار ویژه می‌توانند به خصوص در هنگام خوردن غذا باعث ایجاد ناراحتی برای شخص استفاده کننده شوند. در نتیجه، تنها بر حسب ضرورت از آن‌ها استفاده می‌شود.

2- ابزار ارتودنسی متحرک (Removable orthodontic appliances)

متخصصان ارتودنسی از ابزار متحرک برای درمان مشکلات جزئی مانند جلوگیری از مکیدن انگشت شست یا اصلاح دندان‌های کج شده استفاده می‌کنند. این ابزارها فقط باید هنگام تمیز کردن، غذا خوردن یا کشیدن نخ دندان بیرون کشیده شود. بعضی اوقات، متخصص ارتودنسی ممکن است به بیمار توصیه کند که آنها را در حین انجام فعالیت‌های خاصی مانند نواختن سازهای بادی یا دوچرخه سواری خارج کنند.

نمونه هایی از ابزار متحرک عبارتند از:

• الاینر یا تراز کننده‌ها (Aligners): الاینر ها جایگزینی برای بریس ها هستند که معمولا در ارتودنسی بزرگسالان مفید هستند.
• هدگیر (Headgear): هدف استفاده از هدگیر در بیماران، این است که سرعت رشد فک فوقانی را کند کرده و دندان های بالا و پایین را در موقعیت هماهنگ با هم قرار دهند.
• ضربه گیر لب و گونه (Lip and cheek bumpers): این ابزار متحرک برای کاهش فشار وارد شده از سوی گونه‌ها یا لب روی دندان ساخته شده‌اند.

• اکسپندر یا وسیع کننده کام (Palatal expander): این ابزار به گونه‌ای طراحی شده است که قوس فک بالا را گسترده تر کند. اکسپندر شامل یک صفحه پلاستیکی با پیچ هایی است که در کف یا سقف دهان قرار می گیرد. پیچ ها به مفاصل موجود در استخوان ها فشار می آورند و آنها را به سمت بیرون هدایت میکنند. در درمان ارتودنسی دندان، به کمک اکسپندر، مساحت و پهنای سقف دهان را گسترش می‌یابد.
• نگهدارنده‌ ها (Retainers): رتینر ها معمولا پس از پروسه های درمانی ارتودنسی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این احتمال میرود که پس از پروسه های درمانی، دندان ها به عقب برگردند. از نگهدارنده برای جلوگیری از این اتفاق استفاده میشود. در صورت اصلاح، ممکن است از آن‌ها برای جلوگیری از مکیدن انگشتان دست کودکان نیز استفاده شود.

به طور کلی دو نوع رتینر یا نگهدارنده متحرک وجود دارد:

• نگهدارنده و رتینر هاولی. این نگهدارنده از فلز و اکریلیک ساخته شده است. آکریلیک روی سقف دهان قرار می گیرد و سیم دندان های قدامی را محاصره می کند.
• نوع دیگر رتینر از پلاستیک شفاف ساخته شده است. این نگهدارنده روی دندان ها قرار می گیرد و مانند یک الاینر نامرئی یا (Invisalign aligner) به نظر می رسد.

ابزار اسپلینت (Splints, or jaw repositioning appliances)

این ابزار در فک بالا یا پایین قرار می گیرند. اسپلینت ها به بسته شدن صحیح و مناسب فک کمک میکنند. از این ابزار معمولاً برای کمک به درمان اختلال در مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) استفاده می شوند. تمپورومندیبولار یا (TMJ) اختلالی است که می‌تواند باعث ایجاد درد و اختلال در عضلات درگیر در حرکت فک شود.

چه زمانی به درمان ارتودنسی نیاز داریم؟

اگر فک و دندان‌ها به درستی رشد نکنند و در موقعیت نرمال و طبیعی قرار نگیرند، شرایطی به نام مال اکلوژن را ایجاد می‌کنند. در مال اکلوژن دندان ها کج می‌شوند و موقعیت نامناسبی به دست می آورند.

مال اکلوژن بیماری نیست و بر سلامت جسمی تأثیری ندارد. این وضعیت یک تغییر در موقعیت طبیعی دندان ها است. با این وجود، و هرچند که این وضعیت بیماری تلقی نمیشود، ممکن است روی شکل صورت و ظاهر دندان ها تأثیر بگذارد و منجر به بروز احساساتی مثل خجالت زدگی، کاهش اعتماد به نفس و حتی افسردگی شود.

دلایل مال اکلوژن اغلب شامل بروز آسیب دیدگی به دندان‌ها یا استخوان‌های صورت یا مکیدن انگشت شست در طولانی مدت است. مال اکلوژن شدید ممکن است بر توانایی خوردن غذا، گفتار و تمیز نگه داشتن دندان ها تأثیر بگذارد. به طور کلی درمان ارتودنسی می تواند به کاهش و یا بهبود موارد زیر کمک کند:

• اورجت یا بیرون زدگی دندانهای جلویی (Protruding front teeth)
• نامرتبی و به هم ریختگی دندان‌ها یا کراودینگ (Crowding)
• دندان های نهفته (Impacted teeth)
• عدم تقارن دندان ها (Asymmetrical teeth)
• دیپ بایت یا اوربایت (Deep bite)
• ریورس بایت (Reverse bite)
• نیش باز یا اپن بایت (Open bite)
• آندر بایت (Underbite)
• کراس بایت (Crossbite)
• وجود فاصله (Spacing)

هر شیوه درمان ارتودنسی برای چه مشکلاتی است؟

به طور دقیق نمیتوان گفت که هر کدام از روش های درمان ارتودنسی دندان به رفع چه مشکلاتی کمک میکند. اما اگر مشکلات موجود، جزئی باشند با کمک ارتودنسی متحرک و در مدت زمان کمی درمان میشوند. اما اگر مشکل شدید باشد با کمک ارتودنسی ثابت قابل حل است.

بهترین سن برای انجام ارتودنسی دندان چه وقتی است؟

درمان ارتودنسی دندان در کودکان معمولا از سن ۱۲ سالگی شروع میشود یعنی درست زمانی که تمام دندان های شیری ریخته و دندان های دائمی سر ار لثه در آورده اند. هر چند که نمیتوان این سن را بهترین سن انجام درمان ارتودنسی نامید، اما یکی از بهترین زمان های ممکن است. در این بین استثناهایی وجود دارد. برای مثال کودکانی که از مشکل شکاف لب یا کام رنج میبرند، باید پیش از تکامل و توسعه دندان های دائمی خود تحت درمان ارتودنسی قرار بگیرند.

درمانهای‌ ارتودنسی تنها مختص کودکان و نوجوانان نیست و غالبا در بزرگسالان نیز انجام میشود. بعد از سن بلوغ میتوان در هر سنی اینکار را انجام داد. اما باید توجه کرد که هرچه سن بالاتر میرود معمولا شانس درمان کمتر و طولانی تر میشود.

نکته مهم 1 در درمان ارتودنسی

ارتودنسی معمولا با خطر سایش و پوسیدگی دندان همراه است و اگر قرار باشد شخصی به بهداشت دهان و دندان خود اهمیت ندهد، بهتر است از انجام آن خودداری کند. تا زمانی که بتواند بهداشت دهان و دندان خود را مدیریت کند.

نکته مهم 2 در درمان ارتودنسی

قبل از شروع هرگونه کار ارتودنسی، رسیدگی به بهداشت دهان و دندان بسیار بسیار  ضروری است. زیرا وقتی ابزارها روی دندان ها قرار می گیرند، ذرات ریز مواد غذایی به احتمال زیادی در بافت و لابلای دندان ها گیر کرده و به آن ها میچسپند. بنابراین برای جلوگیری از پوسیدگی دندان در طول درمان، فرد باید به طور منظم به بهداشت دهان و دندان خود توجه کند.

نکته مهم 3 در ارتودنسی دندان

بدون انجام اقدامات بهداشتی دهان، خطر پوسیدگی دندان در حین درمان وجود دارد. متخصص ارتودنسی همچنین ممکن است توصیه کند که از مصرف برخی نوشیدنی ها، میان وعده های شیرین و سایر مواردی که منجر به پوسیدگی دندان ها می شود، اجتناب کنید.

هزینه ارتودنسی دندان چقدر است؟

معمولا هزینه درمان نامنظمی های دندانی بدون معاینه ارتودنتیست به صورت دقیق مشخص نمی شود. اما حداقل هزینه ارتودنسی دندان 5 میلیون تومان است. برای اطلاع از محدوده هزینه ارتودنسی دندان می توانید روی لینک مشخص شده کلیک کنید.

روند ارتودنسی دندان در کلینیک تخصصی دندانپزشکی خانواده اصفهان به چه شکل است؟

بیماران و مراجعانی که برای منظم کردن دندان ها به کلینیک ما مراجعه می کنند معمولا روند مشخصی که در ادامه توضیح داده شده است را طی می کنند:

1- مراجعه حضوری جهت ویزیت و معاینه

در اولین مرحله ارتودنسی دندان در کلینیک خانواده اصفهان، مراجعان از طرق مختلف (تماس تلفنی، دریافت نوبت آنلاین، ارجاع دندانپزشک یا مراجعه حضوری) با ما ارتباط برقرار می کنند. در یک جلسه رایگان و کاملا تخصصی گفتگویی با بیمار خواهیم داشت و اقدام به معاینه فیزیکی می کنیم.

معمولا با مشاهده و معاینه فیزیکی تا حد زیادی نوع مشکل و ناهنجاری های بیمار را تشحیص می دهیم اما برای اطمینان بیشتر با کمک رادیوگرافی و با اشعه ایکس دندان ها و فک بیمار را به صورت تخصصی بررسی می کنیم. برای ما بسیار مهم است که ریشه و منشا مشکل بیمار چیست، نوع آن کدام است و شدت آن در چه حدی است. برای همین جلسه اول ارتودنسی دندان برای ما اهمیت زیادی دارد زیرا زیربنای طرح درمان ما را شکل می دهد. به طور معمول متخصص ارتودنسی در وهله اول با دقت وضعیت دهان و دندان را ارزیابی می‌کند. او همچنین به شما خواهد گفت که اگر به وضعیت دندان های خود توجه نکنید و یا تحت درمان قرار نگیرید، در آینده چه بلایی بر سر دندان شما خواهد آمد. ارزیابی این متخصص از دهان و دندان شما شامل موارد زیر می‌شود:

• گرفتن تاریخچه پزشکی کامل پزشکی و دندانپزشکی
• انجام معاینه بالینی
• گرفتن اشعه ایکس دندان و فک
• ساخت مدل های گچی دندان

متخصص ارتودنسی در مرحله بعد، در مورد داشتن یک برنامه درمانی با شما صحبت خواهد کرد و مناسبترین درمان ممکن را بر اساس وضعیت شما در نظر خواهد گرفت.

2- تشکیل پرونده و تعیین طرح درمان

اگر بیمار مایل باشد تا درمان ارتودنسی دندان خود را در کلینیک ما انجام دهد، متناسب با وضعیتش طرح درمان او را تعیین می کنیم. در طرح درمان به همه سوالات بیمار پاسخ می دهیم و مشخص  می کنیم که نوع و روش درمان به چه شکل است، چقدر طول می کشد، چه نکاتی باید رعایت شود و ….

در همین جلسه ما درباره هزینه ارتودنسی با بیماران گفتگو می کنیم و پس از اعلام هزینه نهایی، اگر بیمار درخواست کند هزینه ها را برایش قسط بندی خواهیم کرد. در انتها پرونده بیمار با جزئیات و اطلاعات دقیق در اختیار متخصصین و پرسنل قرار میگیرد تا پیگیر درمان بیمارانمان باشند.

3- نصب دستگاه ها ارتودنسی دندان برای بیمار

اگر طرح درمان بیمار استفاده از دستگاه های ارتودنسی ثابت باشد، متخصصان ما در یک جلسه که معمولا کوتاه مدت نیز خواهد بود دستگاه ها را روی سطح دندان بیماران نصب می کنند. روند نصب دستگاه های ثابت برای بیمار هیچ مشکلی ایجاد نخواهد کرد و در طول نصب نیز تلاش می کنیم اطلاعات مفیدی در رابطه با طول درمان و وقایع آن در اختیار بیمار قرار دهیم.

اگر طرح درمان ارتودنسی متحرک باشد نیز قالب ها ودستگاه هایی که بر اساس اسکن و رادیوگرافی فک، دندان و صورت بیمار طی جلسه اول ساخته شده است را در اختیار بیمار قرار می دهیم و به او آموزش میدهیم چطور از پلاک های متحرک خود استفاده کند.

4- مراجعه منظم به کلینیک جهت تنظیم دستگاه ها و نظارت بر روند درمان

بعد از نصب دستگاه ها از بیمار میخواهیم که بسته به طرح درمان اختصاصی خود در فواصل زمانی خاصی به کلینیک مراجعه کند. دلیل این مراجعات نظارت بر درست پیش رفتن درمان و تنظیم دستگاه های ارتودنسی دندان خواهد بود.

بر حسب روش درمان ممکن است بیمار نیاز باشد تا هر دو هفته الی 1 ماه در ماه برای ویزیت به  مراجعه کند. همکاران و پرسنل ما تا پایان طول درمان و مابین جلسات پیگیر وضعیت بیمار خواهند بود.

5- اتمام درمان ارتودنسی و برداشتن دستگاه ها

بعد از اینکه دندان های افراد منظم شد و مشکل خاصی در خصوص موقعیت آن ها وجود نداشت ما دستگاه ها را طی یک جلسه از دندان ها خارج می کنیم. این جلسه یکی از بهترین جلسات درمان هم برای ما و هم برای بیمارانمان خواهد بود. زیرا هر دو به هدف خود رسیده ایم. ما خوشحال می شویم زیرا رضایت بیمار برایمان مهم است و بیمار با لبخند جدید و زیبای خود زندگی تازه و بهتری را آغاز می کند.

نیاز به درمان ارتودنسی دارید؟

داده‌های آماری نشان می‌دهد که بالای 50 درصد از مردم ایران مشکلات نامرتبی دندان و ناهنجاری جزئی تا شدید فکی دارند. در این بین، حداقل 30 درصد نیاز جدی به درمان‌های ارتودنسی دارند و با عدم درمان به موقع یا پشت گوش انداختن روند درمان، مشکلشان بدتر خواهد شد. بنابراین درمان‌های ارتونسی دندان برای ما مردم ایران، یک مساله مهم در نظر گرفته می‌شود و احتمالا بیشتر ما به آن‌ها نیاز داریم یا نیاز پیدا خواهیم کرد.